— Нічога з гэтага я не мог бы зрабіць, калі б нехта забраў у мяне духоўнасць. Уся матывацыя да дзейнасці выплывае з маёй веры...

...У Бога, у чалавека, у родную зямлю

Ада ЧАЧУГА

— Айцец Рыгор, скажыце калі ласка, за што, у Вашым адчуванні, Вас узнагародзілі?

— Я нават не патраплю адказаць. Я прывык, што на другі дзень пасля перадач мне гавораць, што добра. А што? — Не паўтару. Гэта Царква была ўзнагароджана за яе старанні даводзіць людзям слова Божае ў новай, больш даступнай форме. Лёс прызначыў мне рабіць першыя крокі.

Кансерватыўнае асяроддзе пытае няраз, ці гэта добра, што па Беластоцкім радыёвяшчанні ідуць перадачы „Духоўныя сустрэчы” і „Перад выхадам у царкву”, а па Беластоцкім тэлебачанні праграма „U zrodel wiary” — там, дзе ідуць свецкія праграмы. Яны прывыкшыя слова Божае слухаць у царкве. А я б цяпер не памяняў ні за што гэту форму духоўнай сувязі з людзьмі. І вельмі цешуся, што яны пачаліся на беларускай мове. Слухаюць нас па радыё не толькі праваслаўныя.

У тэлебачанні мы вырашылі весці перадачы на польскай мове. Каб дайшлі яны да людзей, якія пра праваслаўе ведаюць мала або зусім не ведаюць нічога. І рэйтынгі гавораць, што пяцьдзесят працэнтаў беластоцкіх гледачоў аглядаюць нашы праграмы.

Пытаеце, за што... Я думаю, што гэта за тое, што перадачы знайшлі водгук у людзей. Калі князь Астрожскі ў XVI стагоддзі пачынаў пашыраць друкаванае слова, яго ідэяй было, каб Божае слова стала паўсюдным, а не толькі бытавала ў храме. Гэта ж быў час Рэфармацыі, калі пратэстанты заахвочвалі чытаць Біблію на роднай мове (былі зроблены нямецкі, польскі пераклады ў тым стагоддзі). Праваслаўныя мусілі б толькі яе распаўсюдзіць дзякуючы кнігадрукаванню, бо дагэтуль яна перапісвалася ўручную з перакладу св. братоў Кірылы і Мяфодзія.

Цяпер, у эпоху тэхнікі, слова Божае трапіла ў радыё і тэлебачанне, і цешуся, што дзякуючы старанням цяперашняга мітрапаліта Савы і ўладыкі Іакава гэта сталася ў Беластоку. Мне давялося быць толькі першым выканаўцам.

— Айцец Рыгор, Вы гаворыце і вядзеце перадачы па радыё на добрай беларускай літаратурнай мове. А ў родных жа Падрэчанах гаварылі на палескім дыялекце. Адкуль у Вас такія веды?

— Беларускую мову я вывучаў у Пачатковай школе ў Чыжах, пасля — два гады ў Гайнаўскім беларускім ліцэі, яшчэ пазней — у Духоўнай семінарыі ў Варшаве. Пасля, калі ўжо быў я пробашчам у Арнэце на Мазурах, у Тарнаградзе ў Білгарайскім павеце, адзінай сувяззю з роднымі куткамі была „Ніва”, якую мне адкладалі ў кіёску. Тады з гэтым было прасцей. А заадно гэта быў кантакт і з родным словам. У Драгічыне, дзе я працаваў наступных чатырнаццаць гадоў, я ўжо быў бліжэй дому і „Ніва” тут была заўсёды.

— Як пробашч парафіі святога Юрыя ў Беластоку Вы свае пропаведзі для дарослых часцей гаворыце на роднай мове, для моладзі ж — на польскай мове. Чаму?

— Паколькі польская мова дае магчымасць прыцягнуць да Царквы моладзь, якая сёння, у сувязі з амаль паўсюднай ліквідацыяй рускай мовы ў школе, у большасці не мае нават паняцця пра кірыліцу. У нашым прыходзе арганізуюцца лекцыі рускай мовы, на якія прыходзіць каля трыццаці чалавек. Мы хацелі б, каб была і беларуская. Ёсць ужо ахвотныя настаўнікі. Пакуль што няма аднак умоў, каб ажыццявіць нашы намеры.

— Як Вы рыхтуецеся да пабудовы новай царквы?

— Пакуль быў заснаваны прыход, было рашэнне пабудаваць часовую царкву. Так склалася, што гайнаўская царква, якая на працягу дзесяці гадоў стаяла ў Чыжах, аказалася ім непатрэбнай. Тадышні мітрапаліт Васілій благаславіў перавезці яе ў Беласток. Было гэта ў 1996 годзе. Чыжавяне радаваліся, што царква прыгадзіцца іншым (у іх ужо была пабудавана новая), і дапамаглі разабраць яе, пагрузіць на самаходы.

Калі ўжо стаяла часовая царква, у верасні быў адкрыты прыход (складалі царкву ўсяго чатыры месяцы). Тады прыхаджане гаварылі, што пакуль што хопіць і такой. А цяпер усе перакананы, што неабходна будаваць новую, хаця і гэта царкоўка выглядае ў сярэдзіне і звонку (мы яе абабілі сэйдынгам) вельмі ўтульна. У намоленыя сцены і прыхаджанам было лягчэй прыйсці, чым у нейкі барак.

Праект новай царквы ўжо у Гарадской управе і, думаю, у бліжэйшыя дні будзе выдадзены дазвол. Тады пачнем будову.

— Ужо цяпер у Вашым прыходзе вядзецца выдавецкая дзейнасць.

— Так, мы выдаем газету „W naszej rodzinie”, гэта двухтыднёвік. Мы хочам ахвяраваць сваім прыхаджанам не толькі слова, сказанае з амбону. Ёсць тут слова на евангельскую тэму, частка „Калі вы ўжо ў храме”, дзе паясняем багаслужбы, таінствы і звычаі. Ёсць таксама рубрыка „У нашым прыходзе”, парадак багаслужбаў. Знаходзім месца і на красворды для дзяцей. Ужо мы выдалі пяцьдзесят два нумары гэтай газеты. Яна, вядома, бясплатная. Першыя дзевяць нумароў мы друкавалі на ксераксе. Цяпер — у „Ортдруку”.

Мы выдалі таксама дзве кніжкі: „Sciezkami prawoslawia” Анны Радзюкевіч і кнігу а. Пятра Пяткевіча „Еўхарыстыя і Пасха”.

— Вы ў свой час былі экуменічным рэферэнтам Беластоцка-Гданьскай епархіі. Як Вы ацэньваеце сітуацыю на Беласточчыне ў гэтым плане, а асабліа праблемы мешаных сужонстваў?

— У апошні час мешаных сужонстваў усё больш. У маім прыходзе сярод апошніх шлюбаў — палова мешаных. Балюча было бачыць, як дарослы мужчына плача. Маладыя вырашылі павянчацца ў царкве, пайшлі ў касцёл на споведзь, каб атрымаць разграшэнне, але не атрымалі яго. Што сказаць такому чалавеку? Я казаў: гэта справа між табою і тваёй царквою. У касцёле яму сказалі: як можам мы цябе разграшыць, калі ты ідзеш на грэх, хочучы ўзяць шлюб з праваслаўнай у царкве... Дык што, шлюб у царкве гэта грэх? Шлюб жа — Божае благаслаўленне!

— Можа ў святле апошніх выказванняў папы рымскага нешта зменіцца?

— У Беластоку гэта цяжкая справа. Перш за ўсё таму, што чалавек, які шукае канфлікты, бо толькі тады пра яго чуваць, у Беластоку найлягчэй знойдзе прычыну. Вінаваты праваслаўныя. Пасля вайны гаварылі праваслаўным, каб яны ехалі „туды”. Патрапілі кінуць у вакно праваслаўнай плябаніі камень з прывязанай запіскай: „Jesli w ciagu 48 godzin nie wyjedziesz, rozstrzelamy”. У Драгічыне палову прыхода выгналі.

Цяпер праваслаўных загналі ў іншае русло. Іх залічваюць да камуністаў. А праваслаўныя толькі шукалі тых, хто іх ушануе, дазволіць звацца чалавекам, жыць спакойна на сваёй роднай зямлі і каб не трэба было баяцца, што нехта кіне каменем у вакно з пагрозай, што калі не выедзе, дык яго расстраляюць. Або закід: праваслаўныя — нашчадкі царскай Расіі, якіх насаджаў тут цар. Калі ж раздзялялі Польшчу, петыцыі падпісвалі не праваслаўныя епіскапы, бо іх ніхто не пытаў. Толькі уніяты мелі нейкія правы, маглі мець сваю рэпрэзентацыю ў Сейме.

Суадносіны між простымі людзьмі і ў вёсках, і ў мястэчках, і ў Беластоку — нармальныя, чаго нельга сказаць пра асяроддзе іерархаў. Філасофія экуменізму захапляла ўсіх, пакуль не ўзяліся за яе бюракраты. А цяпер тое, што яны нарабілі, трэба будзе разблытваць дзесяцігоддзямі. Напрыклад, у Інструкцыі рымска-каталіцкага епіскапата ў Польшчы было запісана: „Slub zawarty w Kosciele Prawoslawnym jest wazny, lecz niegodziwy”. Нават тады, калі будзе падпісаны дакумент аб супольным душпастырстве мужа і жонкі, трэба будзе пераламаць гэты бюракратычны стэрэатып.

Па ініцыятыве мітрапаліта Савы дайшло да сустрэчы з архіепіскапам Шымэцкім і была створана камісія, якая мела падрыхтаваць дакументы аб тым, як будзем адносіцца да мешаных сужонстваў перад і пасля шлюбу. Адзін пункт застаўся нявырашаны, які задавальняў бы два бакі: дзе хрысціць дзяцей.

— А які Ваш погляд на гэту справу?

— Перш за ўсё трэба маліцца, каб у сям’і былі дзеці. Талерантная атмасфера ў сям’і, пашана дазволіць ім зрабіць слушны крок.

Мы запрапанавалі дзве версіі хрышчэння дзяцей: або там, дзе бацькі бралі шлюб, або хлопцаў хрысціць паводле веры бацькі, а дзяўчат — маці. Мы прапанавалі гэта ў экуменічнай камісіі па апрацоўцы душпастырства для мешаных сужонстваў. Пакуль што справа гэта яшчэ не вырашана..

— Айцец Рыгор, ці цешыць Вас, што два з Вашых трох сыноў пайшлі па слядах бацькі, закончылі тэалогію, ды і трэці — знакаміты настаўнік?

— Няма для бацькі большай радасці. Я паціху марыў пра гэта ўсё жыццё. А выбіралі дзеці самі.

— Вяртаючыся да Вашых перадач па радыё і тэлебачанні. Што Вы імкнецеся як мага шырэй паказаць?

— Гісторыю нашай зямлі, прыходаў. Адзначаем важныя падзеі з жыцця. Сёлета адбудзецца юбілейная ўрачыстасць на Святой Гары Грабарцы. Падрыхтоўваем да ўдзелу паломнікаў. Хочам перадаць атмасферу ў час юбілейнага года. А калі ў эфір пайшла перадача аб Еўфрасінні Полацкай, якая першая заснавала ў XII стагоддзі школу для дзяўчат, якія вучыліся перапісваць царкоўныя кнігі на царкоўнаславянскай мове, дык знайшліся і незадаволеныя, якія тэлефанавалі з прэтэнзіяй: як вы можаце гаварыць, што на Усходзе так рана была культура, навука?!

— Ці маглі б Вы акрэсліць, што найважнейшае ў Вашай працы?

— Цяжка сказаць, ці гэта багаслужба ў царкве, ці перадачы, калі я кірую свае словы да нябачнага слухача ці гледача, ці той момант, калі я іду ў інтэрнат палітэхнікі і гавару са студэнтамі, а мо тады, калі я ў бальніцы хаджу па палатах і вышукоўваю хворых са свойскімі прозвішчамі, бо мо яму якраз у гэту хвіліну найбольш патрэбна духоўная падмога, яму трэба дадаць адвагі і надзеі.

Ведаю адно: нічога з гэтага я не мог бы зрабіць, калі б нехта забраў у мяне духоўнасць. Уся матывацыя да дзейнасці выплывае з маёй веры. У Бога, у чалавека, у родную зямлю.