Блакітная рэспубліка

Ганна КАНДРАЦЮК

Усё жыццё ксёндз Уладзіслаў змагаўся за гонар роднае мовы. Каб беларусы, як іншыя народы, гаварылі з Богам на сваёй мове, па-беларуску.

19. Ксёндз-беларус

У Вішнева, што ў Валожынскім раёне, пападаем у абеднюю пару. Лагоднае, сонечнае надвор’е, замест падбадзёрваць, наводзіла соннасць і нерухомасць. Пад блакітным парасонам неба драмала прыфарбаваная ірдзістымі, восеньскімі фарбамі даліна Гальшанкі.

Разам з Ленай Глагоўскай шукаем плябаніі ксяндза Уладзіслава Чарняўскага. Апошнія спадарожнікі, перакупленыя абяцанкай бібкі ўвечары, засынаюць у машыне. Па дарозе наведваем магазін, дзе ў адзінокай прадаўшчыцы распытваем пра дом ксяндза і цану гарэлкі „Полоцк”. Крыху далей, з аддаленага панадворка, прызываюць нас незнаёмыя.

— Хадзіце, дзевушкі, у баню папарыцца!

Прапанова, хаця і без магчымасці здзяйснення (бо ж памыліся ўжо раз сёння), паказалася тут, у Вішневе, спакушальнай.

З дапамогай мясцовых аматараў лазні і яшчэ іншых сялян нарэшце знаходзім плябанію. Драўляны дом ксяндза не вылучаецца сярод вясковых хат. Добрых пяць хвілін стаім у брамцы і слухаем службовы брэх сабакі. Пасля выручае нас сусед, які, папракаючы нашу нерашучасць, найперш грукоча ў акно, а пазней у дзверы плябаніі.

— А можа гэта сон ксяндза навёў на гэтую вёску такую дрымоту? — мільганула ў думках, разбуджаных грукатам суседа.

— „Шарык”, да буды! — супакойваў сабаку на доўгім ланцугу сусед ксяндза. Наш час яшчэ болей доўжыўся, расцягваўся...

Нарэшце ў доме пачуўся зрух. Праз некалькі хвілін выйшаў да нас старэнькі духоўны, яшчэ не зусім вызвалены з пасляабедняй дрымоты. Айцец Уладзіслаў найперш папрасіў прабачэння за моцны сон, затым запрасіў у дом.

— Я ж доўгія гады падпісваўся на „Ніву”, — сказаў гаспадар на прывітанне.

Хлеб і Біблія

На стале ў сціплым, запоўненым кніжкамі доме ксяндза дзве булкі хлеба і яблыкі. Ксёндз хвалюецца, што няма чым нас пачаставаць.

— А як там у вас бульба, не пагніла? — пытае. — Бо ў Вішневе сёлета не надта багата бульба абрадзіла.

Ксёндз звыш пяцідзесяці гадоў служыць у Вішневе. Зросся ён з тутэйшым светам і яго праблемамі.

Знаёмімся са свежым перакладам Новага Запавету. Айцец Уладзіслаў Чарняўскі трыццаць адзін год займаецца перакладамі рэлігійнай літаратуры. Каб яго прыхаджане як людзі з Богам на сваёй мове размаўлялі. У 1968 годзе пабываў у Ватыкане. Там быў прыняты папам Паўлам VI і там даручылі яму пераклад Святога Пісання на беларускую мову. І вось, пачынаючы з той пары, пераклаў Літургію на круглы год з усімі святамі і ўрачыстасцямі, Імшал, ды ўрэшце і Біблію.

— Мая праца выплывала з патрэбы. Я ад самага пачатку вёў багаслужбы на беларускай мове, — адзначае ксёндз. Доўгія гады толькі ў Вішневе, на ўсю Беларусь, служылася па-беларуску.

Пасадзілі босага на воз

Ксёндз Чарняўскі мае многа жалю да ксяндзоў-палякаў, якія служаць у беларускіх касцёлах на польскай мове.

— Як гэта — каб мовы прыхаджан не навучыцца? Я, калі вымушаны быў служыць у Літве, то і па-літоўску навучыўся, і па-польску, як трэба было, навучыўся.

Нарадзіўся ў час першай сусветнай вайны, 14 студзеня 1916 года ў беднай сялянскай сям’і, непадалёк Гальшан. У сям’і было 12 дзяцей. Усяго не хапала. Пра навуку не было нават як думаць. Аднак Уладзіславу Чарняўскаму шанцавала больш за іншых. Калі пайшоў у школу, прыкмеціў яго як здольнага вучня доктар з Крэва. Ён пачаў намаўляць бацьку, каб Уладзіслава вучылі.

— Памятаю як сёння, пасадзілі мяне босага на фурманку, каб ехаць у Крэва.

Потым бацькі перадумалі і не паехалі.

Уладзіслаў усё ж пайшоў у настаўніцкую школу ў Крэве. Раз у тыдзень прыходзіў у вёску, каб узяць харчы і зноў пехатою вярнуцца ў мястэчка. Пазней, калі ў 1933 годзе закрылі школу, не было што з сабой рабіць.

— Я напісаў свайму дзядзьку, які быў духоўным і жыў у Францыі. Дзядзька Францішак параіў працягваць адукацыю ды паступіць у манастыр у Друю.

Бадзянне па свеце

У Друйскай беларускай гімназіі правучыўся чатыры гады. І калі здавалася, што дарога ў святарства штораз бліжэй, сталася непапраўнае. Па загадзе ваяводы Бацянскага гімназію ліквідавалі. На вачах навучэнцаў і ксяндзоў паліліся беларускія кніжкі. Духоўных, якія праяўлялі беларускую свядомасць, вывезла паліцыя. Большасць з іх і разам Уладзіслаў Чарняўскі апынуліся ў Варшаве. Улады забаранілі вяртацца ў Друю.

Так пачалося бадзянне па свеце. Уладзіслаў Чарняўскі нейкі час пабываў у мясціне Скужэц, што каля Седльцаў, пазней разам з 12 клерыкамі, якіх з-за беларускасці выгналі з семінарыі ў Вільні, апынуўся ў Расне, непадалёк Чаромхі. Быў 1939 год.

— У час вайны я падаўся ў Літву, — успамінае ксёндз. — Пазней уступіў у духоўную семінарыю ў Коўне, дзе правучыўся два гады. Затым пераехаў у Вільню і там закончыў сваю духоўную адукацыю. На ксяндза быў высвячаны ў 1945 годзе, маючы 29 гадоў.

— Як Вы папалі ў Вішнева? — пытаем айца Уладзіслава.

— Тутэйшыя прыхаджане намагаліся дастаць ксяндза-беларуса.

Касцёл з малюнкамі Рушчыца

Разам з ксяндзом ідзем аглянуць касцёл. Па дарозе мінаем хату Пятра Бітэля, выдатнага перакладчыка між іншым „Пана Тадэвуша” на беларускую мову. Гэта за намовай і па ініцыятыве ксяндза Чарняўскага перакладчык жыў у Вішневе.

Плябанія, што ў выпадку спелага ўзросту ксяндза, паказалася нам праблемай, знаходзіцца амаль кіламетр ад касцёла. На шчасце падвёз нас вясёлы маладзён на „Мерседэсе”.

Вішнеўскі касцёл Марыі пабудаваны ў 1637-41 гадах, у стылі ранняга барока з элементамі рэнесансу. У 1771 г. перабудаваны ў стылі ракако. Нашай увазе ксёндз прапануе каваныя дзверы з XVII стагоддзя. Усярэдзіне малюнкі Фердынанда Рушчыца. Зыходзім таксама ў падвал, дзе месціцца сямейны гроб Храптовічаў, якім з XVI па XIX cт. належала Вішнева.

Ксёндз паказвае рукапісныя пераклады набажэнстваў. Саматужнасць пераклікаецца з класікай і багатай гісторыяй зямлі. У храме пахне зёлкамі і восенню.

Цераз вокны заглядае блакітнае неба.

PS. У рэпартажы скарыстаны некаторыя інфармацыі з інтэр’вю А. Баршчэўскага „Чыніць дабро, не чакаючы заплаты”, Беларускі каляндар 1989.