Ці дачакаюцца кампенсацыі?

Віталь ЛУБА

Надзеяй атрымаць кампенсацыю жыве амаль паўмільёна пажылых грамадзян Польшчы, пакрыўджаных немцамі падчас ІІ сусветнай вайны. Спадзяванне гэтае стала набываць рэальныя кшталты, калі нямецкі бок рашыўся стварыць кампенсацыйны фонд і прызначыў для гэтай мэты 10 млрд. марак. Галоўны перагаворшчык нямецкага ўрада Ота Ламбсдорф не так даўно заяўляў, што выплата кампенсацый будзе магчыма яшчэ ў гэтым годзе, аднак тыдзень пазней адмяніў сваё меркаванне. Прычына — спрэчкі паміж дэлегацыямі, якія прадстаўляюць былых прымусовых рабочых.

А спрачаюцца ў Вашынгтоне, дзе вядуцца перагаворы прадстаўнікоў ахвяр і нямецкага ўрада. Прычынай нязгоды стаў праект спосабу падзелу кампенсацыйнага фонду. Згодна з дасягнутай раней дамоўленасцю, аб спосабе падзелу фонду маюць дамовіцца прадстаўнікі ахвяр. Амерыканцы, якія каардынуюць перагаворы, і немцы захоўваюць у гэтай справе статус назіральнікаў. Ва ўзніклым канфлікце апанентамі выступілі яўрэйскія арганізацыі, якія аспрэчылі прапанову пяці краін Усходняй Еўропы. Прадстаўнікі Беларусі, Польшчы, Расіі, Украіны і Чэхіі прыярытэтнай справай палічылі непасрэдныя выплаты кампенсацый для жывых яшчэ ахвяр і настойваюць, каб на гэтую мэту прызначыць 90% фонду — 9 млрд. марак. Яўрэйскі бок у сваю чаргу хоча атрымаць больш за 2 млрд. марак для свайго фонду будучыні (1 млрд. на фінансаванне пашырэння ведаў аб галакосце) і фонду маёмасных кампенсацый (1,3 млрд. для жывых яшчэ яўрэяў, якіх маёмасць была рэквізавана немцамі). У гэтым канфлікце немцы і амерыканцы па-ціху падтрымоўваюць яўрэйскія арганізацыі, хаця Ота Ламбсдорф афіцыйна па радыё заявіў наступнае: „Мы сказалі прадстаўнікам ахвяр: сядзьце разам і дамоўцеся. Але калі яны не хочуць паразумецца, дык трэці бок іх да гэтага не прымусіць”.

Атрымоўваецца як у прымаўцы: двое сварацца — трэці карыстаецца. Немцам выгадна задаволіць патрабаванні яўрэяў і такім чынам гарантаваць сабе спакой у будучым. Аднак прадстаўнікі ўсходнееўрапейскіх краін не хочуць, каб немцы куплялі сабе спакой іх коштам, паколькі яўрэйскія арганізацыі абараняюць інтарэсы толькі 120 тысяч ахвяр, а яны — некалькі мільёнаў, прычым прадстаўляюць яны пераважную большасць усіх жывых яшчэ на свеце пацярпеўшых ад прымусовай працы ў ІІІ Рэйху. Толькі ў самой Польшчы зарэгістраваных 488 700 ахвяр.

Хаця ў выніку перагавораў максімальная кампенсацыя была ўстаноўлена на 15 тысяч марак на асобу, аднак польскія прымусовыя рабочыя могуць разлічваць толькі на некалькі тысяч марак. А гэта таму, што ў ліку пацярпеўшых апынулася 226 тысяч асоб, якія працавалі ў баўэраў на гаспадарках. А гэтай катэгорыі арбайтараў немцы не хочуць даць права на кампенсацыю. Відаць, лічаць, што гэта не была прымусовая работа, а толькі агратэхнічныя курсы. Аднак польскія ўлады абяцаюць выплаціць ім кампенсацыю з фонду, які атрымаюць іншыя катэгорыі рабочых-нявольнікаў. Але калі яўрэі даб’юцца свайго, баўэрскім рабочым грошай можа не хапіць.

Яўрэйскія прадстаўнікі адмовіліся весці дыялог з усходнееўрапейскімі дэлегацыямі, сталі шукаць прыхільнікаў сярод нямецкіх дэлегатаў і амерыканскіх улад, а нават прабавалі дабіцца падтрымкі расійскіх прадстаўнікоў. За грошы з фонду спрачаюцца таксама амерыканскія юрысты, якія падавалі ў амерыканскія суды калектыўныя іскавыя заявы і такім чынам давялі да перагавораў з нямецкім бокам. Адны з іх схіляюцца да прапановы пяці еўрапейскіх дзяржаў, іншыя падтрымоўваюць яўрэйскія пазіцыі. Таксама няма сярод іх згоды наконт ганарараў за юрыдычныя паслугі: мінімалісты хочуць 0,5%, а максімалісты нават 5% ад агульнай сумы нямецкага фонду.

Як бачым, кожны бок стараецца вырваць як мага больш грошай з кампенсацыйнага фонду, некаторыя намагаюцца нажыцца пры нагодзе. У запале спрэчак гіне істота перагавораў: кампенсацыя за злачынства прымусовай, рабскай працы. Праціўнікі праекта пяці краін не хочуць таксама памятаць, што ахвяры з Цэнтральнай і Усходняй Еўропы атрымалі дагэтуль толькі адзін працэнт усіх нямецкіх кампенсацый за гітлераўскія праследаванні.