Беларусы, саветы, палякі...?

Яўген МІРАНОВІЧ

Сярод маладой беларускай інтэлігенцыі сустракаецца шмат католікаў. У большасці валодаюць яны польскай мовай. Некаторыя заяўляюць, што бацька ці маці ў іх — палякі. Пасля чаркі голасна разважаюць пра свае польскія карані і нават пачынаюць гаварыць на падобнай да польскай мове. Усё гэта адбываецца менш больш у стылі нашых праваслаўных палякаў, якія, падвыпіўшы ў сваёй кампаніі, гатовыя рваць сарочку на грудзях і спяваць песні савецкіх партызан, а прытым часта паўтараць: „Я — тоже белорус”. Прапарцыянальна са змяншэннем колькасці алкаголю ў крыві пачынае ў іх свядомасць вяртацца адчуванне польскасці як істотнага фактара штодзённага жыцця.

Большасць католікаў-інтэлігентаў у Беларусі адчувае сябе беларусамі і не маюць у гэтым ніякага сумнення. Прыезд у Польшчу наогул замацоўвае ў іх беларускасць. Адзін з маладых вучоных расказваў, што, нягледзячы на ступень авалодання польскай мовай, у Варшаве ці Кракаве палякі зараз назавуць цябе „рускім”, а часта таксама „кацапам”. Пераканаўся ён, што калі пачаць гаварыць на беларускай мове, а пасля, як бы пабачыўшы, што паляк не разумее ніякай іншай апрача сваёй, з адчуваннем высакамернасці перайсці на польскую, выклікае гэта вялікую пашану, пры адной толькі ўмове: трэба паводзіць сябе як беларус. Найбольшая памылка — кажа — адрэкамендаваць сябе палякам з Беларусі. Тады адразу становішся чалавекам другой катэгорыі, які прыехаў за нейкай дапамогай. Грамадзяне Польшчы падазраюць таксама, што за вонкавай польскасцю скрываецца нейкае „кацапскае хітрунства”. Інакш, калі прыязджаеш з Мінска як беларус і як чалавек сапраўды адукаваны, калі валодаеш мовамі сваіх суседзяў, а афіцыйна выступаеш толькі на беларускай. Тады становішся шанаваным чалавекам.

Але ёсць і іншы вопыт тамашніх католікаў. „Пан ест з Бялэгостоку, то пан пэўне поляк?” — пытае нейкі гродзенскі культуразнаўца і, не чакаючы адказу, заяўляе: „Я тожэ естэм поляк і чэнсто бывам у Бялэгостоку, але апошнім разэм былэм у Варшаве і Парыжу”. Я адказваў яму на беларускай мове, а ён усе пяць мінут мучыўся на польска-беларускай трасянцы. У канцы, стаміўшыся, пачаў „говорить нормально”. Католікам стаў ён нядаўна. Лагічным лічыць, што калі запісаўся ў католікі, тады і можа назваць сябе палякам. Адзін дзед майго суразмоўцы быў католікам. Кім былі бацькі, не сказаў, але пра цудоўнае „навруцэне” напэўна не вырашалі тэалагічна-этычныя вартасці каталіцызму.

Інакш сваю польскасць бачыць малады чалавек з Полацка, якога маці была беларускай, а бацька — палякам. Сам ён носіць матчынае прозвішча. Відаць, лучнасць з бацькам-палякам мела толькі біялагічны характар. Але ад нейкага часу задумваецца ён пра свае генетычныя праблемы і дашукваецца праяваў польскасці ў сваім характары, антрапалагічных рысах ці адчуванні метафізічнага характару. Пакуль што не ведае яшчэ хто ён, але — заявіў — штораз бліжэй яму да польскасці. „Можа ты толькі савет?” — спытаў я ў яго. Думаў, што абурыцца, але на маё здзіўленне адказаў, што савецкая нацыя была б яму найбліжэйшай, толькі што афіцыйна такой няма і не будзе. З тае прычыны пераважная большасць грамадства вымушана шукаць сабе нейкага новага самавызначэння. Іх вялікая надзея, Аляксандр Лукашэнка, замест упарадкаваць справы светапогляду і нацыянальнага вызначэння, акампраметаваў толькі прасавецкую арыентацыю. Некаторыя маладыя людзі, шукаючы нацыянальнага вызначэння, улічваюць таксама меркантыльныя паслядоўнасці свайго выбару. Магчыма, што іх дзеці не будуць ужо саветамі.