Шчасце — гэта хвіліны

— Па адукацыі ты эканамістка, працуеш на кіраўнічай пасадзе ў Powszechnym Towarzystwie Emerytalnym (страховачнай фірме) і ўжо другі раз, запар, выйгрываеш важны конкурс. Як гэта ёсць? Ты, на дадатак, ніколі не вывучала беларускай мовы.

— Гэта быў выпадак.

— Тваім жыццём кіруе выпадак?

— Неяк так ладзіцца. Выпадкова паслала я сваіх дзяцей у беларускае прадшколле, выпадкова пазнаёмілася з Віктарам Шведам і Алінай Ваўранюк.

— Пішаш найперш свае вершы на польскай мове, пазней з дапамогай сяброў перакладаеш іх на беларускую мову. Ці гэта з нагоды конкурсу?

— Сапраўды, нешта такое можна падумаць. Але не дзеля конкурсу перакладаю вершы. Мяне цікавіць іх гучанне на беларускай мове. А калі ідзе пра конкурс, гэта сябры-беларусы заахвоцілі мяне прыняць удзел.

— І як успрымаеш Рэнату Більмін па-беларуску?

— Часта атрымоўваецца так, што беларуская і польская версіі ёсць аднолькавыя. Я лаўлю сябе на тым, што пішу па-беларуску на польскай мове. У мяне беларуская душа. Беларуская мова больш пластычная, разнаколерная, мае больш адценняў. Мне падабаецца тое, што на адно польскае слова існуе некалькі беларускіх варыянтаў.

— У тваіх вершах многа ветру, чарадзейнай метафізікі? Адкуль гэта ў цябе? Ці ў сям’і былі мастацкія праявы?

— Я папраўдзе вельмі мала ведаю сваіх бацькоў. Яны вечна былі заняты працай. А калі ідзе пра метафізіку, дык мая бабуля, па маці, варажыла з карт. Яшчэ да майго нараджэння нешта страшнага там пабачыла і кінула варажбу. Дзед, па бацьку, таксама займаўся нечым дзівосным. Ён аздараўляў хатнюю жывёлу. Замаўляў хворых коней.

— Калі ты пачала пісаць вершы?

— У ліцэі.

— Ты недзе іх друкавала ці, як большасць ліцэістаў, пісала ў стол?

— Паслала ў часопіс „Na рrzelaj”, гэта быў 1986 год. Праўда, там маіх вершаў не надрукавалі. Затое быў каментарый; пісалі, каб я папрацавала над формай, бо нешта ёсць у маіх вершах.

— Свае творы пасылала ты ў Беластоцкае радыё, у літаратурную пошту.

— Гэта быў 1992 год, сяброўка мяне намовіла.

— Ты мела вельмі карысную рэцэнзію Веслава Шыманскага.

— Пасылаючы там свае вершы, я спадзявалася перш за ўсё каментарыя. Я паслала 14 вершаў і палову прачыталі ў перадачы. Я гэтага не чакала. Думалася рознае. Маглі б жа і мне такое сказаць: кабета, навошта табе гэтая пісаніна, кінь гэтыя цацкі!

— Скажы, якая роля тут Віктара Шведа.

— З Віктарам Шведам я пазнаёмілася ў Супраслі, куды мы ездзілі на пікнік з беларускім прадшколлем. Пазней мая Мая і іх Наталля пайшлі ў беларускі клас. У час адной сустрэчы я прачытала Шведу свае вершы. Добрую думку падказала Валянціна Швед. Яна занесла мае вершы Тэрэсе Занеўскай. Спадарыня Занеўская параіла, каб я прыняла ўдзел у нейкім конкурсе. Увогуле сказала, што я пішу як Шымборская.

— Ці тваім першым конкурсам быў мінулагодні Беларускі конкурс паэзіі і прозы?

— Не. Раней я прыняла ўдзел у „Паэтычных сенакосах”, арганізаваных у Нарве. Там я атрымала вылучэнне.

— Ці былі ў цябе сумненні, калі ты прыступала да беларускага конкурсу?

— Я баялася, што я стану пасмешышчам з-за слабога ведання мовы. Увогуле, як першы раз стала лаўрэаткай, я дзівавалася. Зараз я вельмі ўсцешылася. З увагі на састаў журы конкурсу. Такія прозвішчы як Артымовіч, Глёбус, Яновіч, Плютовіч — гэта важнае.

— Ці ў сваёй роднай хаце ты чула беларускую мову?

— У хаце не. Але чула беларускую мову ў бабулі. У мяне вельмі пакручаная біяграфія. Мама з Лужанаў, што непадалёк Крушынянаў, а бацька з Вароніч каля Супраслі. Я нарадзілася непадалёк Сейн, у Пэлэлях. Мае бацькі працавалі ў ПГРы. Паколькі ў нашай сям’і здарылася раней трагедыя, памерла дзіця, мама хацела чым хутчэй мяне ахрысціць. І ахрысцілі мяне ў касцёле, у францысканцаў у Смалянах. Бацькі баяліся, што, калі прызнаюцца да праваслаўя, палічаць нас рускімі.

— Цябе выхоўвалі на палячку?

— Там мы жылі сярод літоўцаў. Я з дзяцьмі на панадворку размаўляла па-літоўску, дарэчы, усе там гаварылі па-літоўску, школа таксама была літоўская.

— Чым займаліся твае бацькі?

— Бацька быў старшынёй калгаса, мама — бухгалтарам.

— Пазней былі Рыбалы.

— Бацькі проста ўцяклі адтуль. Мне было дзевяць гадоў, трэба было рыхтавацца да першай камуніі. Калі мы прыехалі ў Рыбалы, бацькі сталі праваслаўнымі. Была, такая смешная гісторыя: прыйшоў па калядзе да нас бацюшка Сасна і распытвае нас пра імёны: „Ну, Кастусь, — добра, мама Алька — таксама добра, а ты, Рэната, як у царкве хрышчана?” — „Рэната”. — „У нас такога імя няма. То тата, пэўна, каталік, а мама праваслаўная”. — „Не”. — „То твая мама каталічка, а бацька праваслаўны?” — „Не”. — „То як урэшце ў вас ёсць? Бацькі праваслаўныя, а ты ў касцёле хрышчана?”

— У Рыбалах ты не вучылася беларускай мове?

— Я хацела, але бацькі сказалі, каб я не ўскладняла сабе жыццё. Мае бацькі мусілі нешта перажыць такое, пра што я не ведаю. Яны мусілі ў сваім жыцці адчуць, што яны горшыя толькі таму, што беларусы. Бацька гаварыў мне, каб я заўсёды была пасярэдзіне. Я была супраць.

— Чаму ты паслала сваіх дзяцей у беларускае прадшколле, пазней у беларускія класы ў школу?

— Я хацела, каб яны зразу ведалі — хто яны. Я ведала, што мне самой будзе цяжка навучыць іх традыцыі.

— Твой муж з Рыбал.

— Мы павянчаліся ў царкве і такім чынам я спраставала сямейныя заблытанасці. Мая цешча адчула палёгку, бо думала, што я каталічка. Увогуле, хачу сказаць, што не варта гандляваць душой. Шкада мне людзей, якія ўцякаюць ад уласных карэнняў, уласнай традыцыі. Я сама спазнала, што па другім баку нас нічога цікавейшага не чакае.

— Ці маеш кантакт з беларускай літаратурай?

— Падабаецца мне Адам Глёбус.

— Якіх яшчэ любіш аўтараў?

— Марыя Паўлікоўска-Яснажэўска і Рафал Ваячэк. Яснажэўска таму, што вельмі жаноцкая, Ваячэк — бо пісаў так, як я маю ахвоту, але не адважуся.

— Чым для цябе ёсць каханне?

— Каханне?

— Ці яно звальваецца з неба, ці проста — прыходзіць?

— Хутчэй тое першае. Яно звальваецца з неба. Пазней, калі ўпадзе на нашу галаву, трэба безупынна працаваць, змагацца, каб яго не страціць.

— Што найбольш цэніш у жыцці?

— Сатысфакцыю ад сваёй працы, сям’і.

— А ў людзей?

— Аптымізм, шчырасць.

— Твае мары?

— Мець як найбольш сатысфакцыі, мець нейкія поспехі ў жыцці, выхаваць сваіх дзяцей на добрых людзей.

— Ці лічыш сябе шчаслівым чалавекам?

— Так, хаця не маю прэтэнзіі да лёсу, што шчасце толькі час ад часу здараецца. Шчасце — гэта хвіліны.

— Дзякую за размову.